5 mei: Bevrijdingsdag en de stille heldinnen van vrijheid

Op 5 mei vieren we in Nederland de bevrijding van de Duitse bezetting in 1945. Een dag waarop we stilstaan bij het belang van vrijheid, mensenrechten en democratie. Vaak horen we verhalen over dappere mannen in het verzet of op het slagveld. Veel minder bekend zijn de vrouwen die cruciale rollen speelden in de schaduw van de geschiedenis – en dat terwijl hun bijdrage aan onze vrijheid onmisbaar was.

Vrouwen in het verzet tijdens de wereldoorlogen

Tijdens de Tweede Wereldoorlog namen duizenden vrouwen in Nederland en daarbuiten actief deel aan het verzet. Ze waren koeriers, boden onderdak aan onderduikers, smokkelden documenten, verzorgden gewonden of vochten zelfs actief mee in gewapend verzet.

Hannie Schaft, samen met de zussen Truus en Freddie Oversteegen, pleegde sabotageacties en aanslagen op collaborateurs. De minder bekende Helene Serafia Stöcker was een Duitse pacifiste die vluchtelingen hielp ontsnappen. En Jet Roosenburg smokkelde Joodse kinderen naar veilige gebieden.

Hun verhalen zijn vaak onderbelicht, maar hun daden waren van levensbelang.

Vrouwenrechten onder vuur in oorlogstijd

Vrijheid is meer dan alleen geen oorlog; het is ook de garantie van rechten en veiligheid – en die komen voor vrouwen tijdens oorlog als eerste onder druk te staan. In conflictgebieden zijn vrouwen vaak de eersten die hun rechten verliezen:

Onderwijs wordt ontoegankelijk, zeker voor meisjes.
Seksueel geweld wordt gebruikt als oorlogswapen, zoals we zagen in Rwanda, Bosnië, Congo en recentelijk nog in Soedan.
Gezondheidszorg raakt ontwricht, met levensgevaarlijke gevolgen voor zwangere vrouwen en jonge moeders.
Politieke inspraak verdwijnt, net als de mogelijkheid om werk te doen, je vrij te bewegen of eigen keuzes te maken.

De Taliban bijvoorbeeld verbood onderwijs voor meisjes. In Gaza kunnen zwangere vrouwen nauwelijks medische hulp krijgen. En in vluchtelingenkampen zijn vrouwen vaak extra kwetsbaar voor geweld, uitbuiting en armoede. Oorlog ontneemt vrouwen niet alleen hun veiligheid, maar ook hun toekomst.

Vrouwen vandaag: strijden voor vrijheid

Toch zijn vrouwen niet alleen slachtoffers. Overal ter wereld staan vrouwen op. In Oekraïne werken vrouwen als soldaat, journalist of hulpverlener. In Iran trekken jonge vrouwen hun hoofddoek af als symbool van verzet. In Soedan organiseren vrouwen lokale vredesnetwerken en bieden medische hulp.

De Afghaanse Zarifa Ghafari bleef actief voor vrouwenrechten ondanks moordaanslagen en doodsbedreigingen. In Congo helpen vrouwenorganisaties om slachtoffers van seksueel geweld te ondersteunen én juridisch recht te halen.

In tijden van crisis tonen vrouwen vaak juist de meeste veerkracht. Ze redden gezinnen, bouwen gemeenschappen op en vechten voor rechtvaardigheid – vaak zonder wapens, maar met ongekende moed.

Duurzame vrede begint bij gelijke rechten

Uit tientallen studies blijkt dat de kans op langdurige vrede twee keer zo groot is als vrouwen betrokken zijn bij vredesonderhandelingen. Toch wordt hun stem nog te vaak genegeerd. Dat is niet alleen onrechtvaardig, maar ook dom. Want vrouwen brengen andere perspectieven in: ze denken in zorg, wederopbouw, gemeenschappen.

Wil je echte vrijheid? Dan moet je vrouwenrechten verankeren in elk vredesproces. Zonder gelijkheid is vrede broos.

Wat kun jij doen?

Op 5 mei vieren we vrijheid – maar vrijheid vraagt om waakzaamheid. Lees de verhalen van vrouwen in oorlog. Steun organisaties die zich inzetten voor vrede én voor vrouwenrechten. En blijf bewust van het feit dat vrijheid wereldwijd ongelijk verdeeld is.