Internationale Vrouwendag in Polen
“Van anjers tot abortusprotesten: Vrouwendag in een gepolariseerd land”
Een dag met dubbele betekenis
In Polen heeft 8 maart een bijzondere, en soms tegenstrijdige, betekenis. Tijdens de communistische periode (1945–1989) werd Internationale Vrouwendag, Dzień Kobiet, door de staat gepresenteerd als een feestelijke dag waarop vrouwen bloemen of kleine geschenken ontvingen, vaak in de vorm van anjers of hyacinten. De oorspronkelijke feministische en sociale strijd achter deze dag raakte ondergesneeuwd in staatspropaganda.
Na de val van het communisme verloor de dag aanvankelijk aan betekenis. Maar sinds de jaren 2010 heeft 8 maart in Polen een nieuwe lading gekregen: het is opnieuw een dag van feministisch protest en politieke strijd, vooral rond reproductieve rechten en gendergelijkheid.
Abortuswetgeving en vrouwenprotesten
Polen kent een van de strengste abortuswetten in Europa. Tot 2020 waren abortussen toegestaan in drie gevallen: bij gevaar voor het leven van de vrouw, bij verkrachting/incest, of bij ernstige foetale afwijkingen. Maar in oktober 2020 oordeelde het Constitutioneel Hof, gedomineerd door rechters die gelieerd zijn aan de conservatieve regeringspartij PiS, dat abortus bij foetale afwijkingen ongrondwettig is. Daarmee werd abortus in de praktijk vrijwel volledig verboden.
Dit leidde tot massale protesten, bekend als de Strajk Kobiet (Vrouwenstaking), die in omvang en intensiteit de grootste sinds de val van het communisme waren. De protesten vonden plaats in honderden steden, vaak onder het symbool van de rode bliksemschicht. Op 8 maart is deze strijd jaarlijks zichtbaar met duizenden vrouwen op straat.
“We zijn hier omdat onze lichamen niet van de staat zijn. 8 maart is onze dag om dat luid en duidelijk te zeggen.”
– Marta Lempart, medeoprichter van Strajk Kobiet
Conservatisme en de rol van de kerk
De Rooms-Katholieke Kerk heeft in Polen veel invloed op politiek en maatschappij. Conservatieve politici gebruiken Vrouwendag soms juist om ‘traditionele gezinswaarden’ te promoten waarbij vrouwen vooral worden gezien als moeders en verzorgers. Dit botst met de groeiende feministische beweging, die pleit voor autonomie, gelijke kansen op de arbeidsmarkt en bescherming tegen gendergerelateerd geweld.
In landelijke gebieden wordt 8 maart nog vaak gevierd zoals vroeger: met bloemen, korte toespraken en een feestelijk gebaar. In stedelijke gebieden, vooral in Warschau, Gdańsk, Wrocław en Krakau, is de dag daarentegen een platform voor politiek activisme.
Andere strijdpunten
Naast abortus staan op de agenda van Poolse vrouwenbewegingen ook:
Loonkloof en economische ongelijkheid
Gebrek aan adequate wetgeving tegen huiselijk geweld
Beperkingen van LHBTI-rechten
Ondervertegenwoordiging van vrouwen in politiek en topfuncties
De combinatie van deze kwesties maakt 8 maart tot een dag waarop meerdere bewegingen samenkomen: feministen, vakbondsleden, studenten, queer-activisten en progressieve politici.
Educatie en cultuur
Rond Internationale Vrouwendag organiseren universiteiten, theaters en NGO’s in Polen lezingen, filmvertoningen en debatten over gendergelijkheid. In 2023 werd in Warschau bijvoorbeeld een panel gehouden onder de titel “Wolność jest kobietą” (Vrijheid is vrouwelijk), waarbij historici, activisten en schrijvers spraken over de rol van vrouwen in sociale verandering.
Daarnaast gebruiken Poolse kunstenaars 8 maart om via kunstinstallaties en fotografie aandacht te vragen voor vrouwenrechten. Straatkunst met de rode bliksemschicht is op veel plekken in de steden te zien ondanks pogingen van lokale overheden om deze te verwijderen.
Wat kunnen wij leren?
Polen laat zien dat een nationale herdenkingsdag zowel een symbool van traditie als een platform voor verandering kan zijn. Waar het in de ene stad draait om bloemen en ceremonies, is het in de andere een dag van luid protest en politieke eisen. De transformatie van 8 maart in Polen weerspiegelt de bredere strijd tussen conservatisme en progressieve emancipatie.
Voor vrouwen in Nederland en elders is het een herinnering dat verworven rechten nooit vanzelfsprekend zijn. De Poolse vrouwen laten zien dat solidariteit, creativiteit en vasthoudendheid essentieel zijn in het verdedigen van vrijheid en autonomie.
📚 Meer lezen: Strajk Kobiet – officiële website (Engels/ Pools)
